Pandemia uderza w nas wszystkich, co do tego nie ma wątpliwości. Każdy mierzy się z wyzwaniami, jakie stawia nowa rzeczywistość – zamknięte szkoły, przedszkola i uczelnie, próby wprowadzenia nauki zdalnej, walka o utrzymanie przedsiębiorstw i miejsc pracy.
Są jednak podmioty, dla których w obecnej sytuacji utrzymanie się na rynku jest szczególnie trudne. Zakaz przemieszczania się i zakaz zgromadzeń najmocniej uderzyły w przedsiębiorców działających w branży turystycznej oraz zajmujących się organizacją lub obsługą eventów, wystaw i innych wydarzeń kulturalno-rozrywkowych. Masowo odwoływane wycieczki, koncerty, czy targi oznaczają nie tylko brak możliwości uzyskiwania bieżących przychodów, ale także konieczność zwrotu środków wpłaconych przez uczestników w formie zaliczek lub przedpłat.
Czy da się uchronić tych przedsiębiorców przed niewypłacalnością, a ich pracowników przed utratą miejsc pracy? Jak zabezpieczyć klientów?
Mechanizmy zapewniające ochronę zarówno organizatorów, jak i uczestników imprez turystycznych, miały zostać wprowadzone w ramach pakietu ustaw, popularnie zwanego „tarczą antykryzysową”. Jakie instrumenty ochrony branży turystycznej ostatecznie znalazły się w ustawie podpisanej wczoraj przez Prezydenta?
Imprezy turystyczne
Impreza turystyczna to pakiet co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych, połączonych na potrzeby tej samej podróży lub wycieczki, realizowanych „łącznie”, stanowiących integralną całość. Najczęściej spotykana impreza turystyczna obejmuje usługę transportu do miejsca pobytu (przelot, przewóz) w połączeniu z usługą zakwaterowania w miejscu pobytu.
Przyjętą praktyką organizatorów turystyki jest pobieranie od uczestników imprez turystycznych płatności z góry – czy to w całości, w formie przedpłat, czy też w części, w postaci zadatku lub zaliczki.
Co jednak należy zrobić z wpłaconymi przez podróżnego środkami, jeżeli impreza turystyczna nie może się odbyć w związku z panującą pandemią?
Co do zasady
Zasady zwrotu takich przedpłaconych należności reguluje ustawa z dnia z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Przewidziano w niej, że w przypadku, gdy w miejscu docelowym podróży lub jego najbliższym sąsiedztwie występują „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, które mogą mieć wpływ na imprezę turystyczną, podróżny może odstąpić od umowy i żądać zwrotu wszelkich wpłaconych przez siebie środków – jednak bez prawa do żądania dodatkowego odszkodowania lub zadośćuczynienia.
Wystąpienie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” uprawnia także organizatora turystyki do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej. Powinien on wówczas zwrócić wszelkie wpłacone przez uczestnika należności – również bez obowiązku zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia.
W ustawie przewidziano również termin, w którym organizator turystyki powinien te środki zwrócić – wynosi on 14 dni od dnia rozwiązania umowy.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r., na której opierają się regulacje krajowe, wprost wskazuje, że za „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” można uważać m.in. znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży.
W obecnej sytuacji, kiedy podróże są wykluczone z powodu istniejącego zagrożenia dla życia i zdrowia oraz związanych z tym zakazów gromadzenia się i przemieszczania, odwołane zostały wszystkie krajowe i zagraniczne imprezy turystyczne. Organizatorzy powinni zatem – co do zasady – w ciągu 14 dni zwrócić wszystkim uczestnikom pełne kwoty wpłaconych przez nich zaliczek, zadatków lub przedpłat. Jednak zwykle środki te zostały już przeznaczone na opłacenie rezerwacji hoteli, zakup biletów lotniczych i opłacenie innych usług, jakie składają się na imprezę turystyczną. Odzyskanie wydatkowanych środków – jeśli będzie możliwe – potrwa zapewne o wiele dłużej niż 14 dni i może doprowadzić do upadłości biur podróży.
Rozwiązania na czas kryzysu
Z pomocą miała tu przyjść przyjęta wczoraj przez Sejm i podpisana przez Prezydenta ustawa, wchodząca w skład tzw. „tarczy antykryzysowej”. Przewidziano w niej, że jeżeli opisywane powyżej odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie pozostaje w związku z epidemią wirusa SARS-CoV-2, to staje się ono skuteczne dopiero po 180 dniach od dnia, w którym jedna ze stron złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy lub jej rozwiązaniu.
Niezależnie od tego, organizator może zaproponować uczestnikowi voucher na kwotę nie niższą, niż kwota wpłacona przez uczestnika, uprawniający do udziału w innych imprezach turystycznych, których termin będzie przypadał w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć odwołana impreza. Jeśli uczestnik wyrazi zgodę na przyjęcie takiego vouchera, odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie jest nieskuteczne. Ostateczna decyzja należy jednak do uczestnika – organizator nie może wymuszać na nim wyboru konkretnego rozwiązania.
Omawiana wyżej regulacja budzi jednak wątpliwości. Nie przewidziano w niej bowiem, co w sytuacji, gdy przed upływem terminu 180 dni i jednocześnie przed datą planowanej imprezy turystycznej, pandemia zostanie opanowana, zatem „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” uzasadniające odstąpienie od umowy ustaną. Czy oznacza to, że skoro odstąpienie nie stało się skuteczne oraz odpadła przesłanka uprawniająca do jego złożenia – umowę należy wykonać?
Trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, zwłaszcza, że wskazówek nie można też odnaleźć w uzasadnieniu projektu ustawy. Zasadniczo, przez cały okres 180 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy strony są nią związane. Jeśli więc wykonanie umowy stanie się możliwe, to można twierdzić, że strony powinny ją wykonać.
Nasuwają się jednak kolejne pytania – kto stwierdzałby, że szczególne okoliczności ustały i podróże w konkretne miejsca są już bezpieczne? Czy wystarczyłoby odwołanie stanu pandemii lub epidemii? Czy dla wszystkich podróżnych byłby to ten sam moment – niezależnie od wieku, stanu zdrowia, wyleczonego zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i grupy ryzyka? Wydaje się, że nie ma możliwości udzielenia jednej, uniwersalnej odpowiedzi. Konieczne będzie poszukiwanie rozwiązań indywidualnych, dostosowanych do konkretnych przypadków.
Czy mnie to dotyczy?
Dla ustalenia, które z powyższych rozwiązań powinien zaproponować klientowi organizator turystyki, decydująca będzie data 13 marca 2020 r.
Jeśli odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie nastąpiło przed 13 marca 2020 r., a nadto w takim terminie, że 14-dniowy ustawowy termin na zwrot zaliczek upłynął przed tą datą – organizator musi zwrócić uczestnikowi środki na zasadach ogólnych – czyli w terminie 14 dni.
Jeśli jednak odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie nastąpiło przed 13 marca 2020 r., ale 14-dniowy termin na zwrot środków upłynął po tej dacie – stosuje się opisane powyżej rozwiązania na czas kryzysu. Podobnie w sytuacji, gdy samo oświadczenie o odstąpieniu lub rozwiązaniu zostało złożone po tej dacie.
Podsumowanie
Aktualnie, w stanie pandemii dopuszczalne jest odwołanie imprezy turystycznej lub rezygnacja z udziału w takiej imprezie, za zwrotem na rzecz uczestnika wszelkich wpłaconych przez niego kwot.
Umowa przestaje obowiązywać po upływie 180 dni od dnia, w którym złożono oświadczenie o odstąpieniu lub rozwiązaniu umowy. W ciągu kolejnych 14 dni organizator powinien zwrócić uczestnikowi wszystkie wpłacone przez niego środki.
Organizator może zaproponować uczestnikowi, że zamiast zwrotu ceny, wyda mu voucher na taką samą kwotę, do wykorzystania na inne wycieczki przypadające w ciągu roku od tej, która miała się odbyć. Decyzja należy do uczestnika – organizator nie może narzucać tego rozwiązania.
Poza rozwiązaniami dla biur podróży i ich klientów, wprowadzono również przepisy regulujące zasady rozliczeń przy odwołaniu różnego rodzaju eventów, wydarzeń sportowych, kulturalnych, rozrywkowych oraz przy odwołaniu rezerwacji hotelowych, które zostaną omówione w kolejnym artykule.
