We wtorek, 2 kwietnia 2024 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o sygnalistach, która ma implementować do krajowego porządku prawnego tzw. Dyrektywę o ochronie sygnalistów („Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii”). Teraz projekt trafi do Sejmu. W niniejszym artykule omówimy, czy ustawa dotyczy twojej firmy, od kiedy będzie obowiązywać i jak pracodawcy powinni się przygotować na jej wejścia w życie.
Kim jest sygnalista
Zgodnie z projektem ustawy sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Sygnalistą może być pracownik (niezależnie od podstawy zatrudnienia), przedsiębiorca, wspólnik, członek organu, stażysta, wolontariusz, a nawet praktykant, niezależnie od tego czy stosunek prawny między nim a podmiotem prawnym ma zostać dopiero nawiązany, istnieje czy już ustał.
Procedowana ustawa ma zapewnić ochronę sygnalistom, którzy zgłaszają informacje o naruszeniach.
Jakie naruszenia może zgłosić sygnalista
Informacją o naruszeniu prawa jest informacja, w tym uzasadnione podejrzenie dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym.
Naruszeniami prawa, które mogą zostać zgłoszone przez sygnalistę są działania lub zaniechania niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące szeregu obszarów skatalogowanych w ustawie, tj. prawo pracy; korupcja, zamówienia publiczne; usługi, produkty i rynki finansowe; ochrona konsumentów, czy ochrona prywatności i danych osobowych.
Kogo dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów
Przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych stosuje się do podmiotów prawnych, na rzecz których według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób.
Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Próg ten nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska.
Podmiot, na rzecz którego wykonuje pracę zarobkową mniej niż 50 osób również może ustalić procedurę wewnętrzną – nie ma jednak takiego obowiązku.
Jak obowiązki ma pracodawca w związku z ochroną sygnalistów
Podmiot prawny, którego dotyczy ustawa musi ustalić wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, zwaną „procedurą zgłoszeń wewnętrznych”.
Procedurę zgłoszeń wewnętrznych ustala się po obowiązkowych konsultacjach ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników, jeżeli u pracodawcy nie działa organizacja związkowa.
Konsultacje trwają nie krócej niż 5 dni i nie dłużej niż 10 dni od dnia przedstawienia projektu procedury. Procedura zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę w sposób przyjęty w podmiocie prawnym.
Co ważne, informacje o procedurze zgłoszeń wewnętrznych pracodawca ma obowiązek przekazać już osobie ubiegającej się o pracę wraz z rozpoczęciem rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy.
Co powinna zawierać procedura zgłoszeń wewnętrznych
Procedura zgłoszeń wewnętrznych powinna zawierać przede wszystkim jednostkę lub osobę upoważnioną przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń naruszeń, sposoby przekazywania zgłoszeń przez sygnalistę, bezstronną jednostkę lub osobę upoważnioną do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia wewnętrznego i dalszą komunikację z sygnalistą, czy określenie trybu postępowania z informacjami o naruszeniu prawa zgłoszonymi anonimowo.
Sygnalista ma mieć możliwość dokonywania zgłoszeń co najmniej ustnie lub pisemnie.
Od kiedy będzie obowiązywać ustawa o ochronie sygnalistów
Zgodnie z projektem, ustawa o ochronie sygnalistów ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy (z wyjątkiem art. 25 ust. 1 pkt 8 oraz przepisów w rozdziale 4 tj. zgłoszenia zewnętrzne, które mają wejść w życie po upływie 6 miesięcy).
Oznacza to, że pracodawcy od dnia opublikowania ustawy będą mieli 3 miesiące na dostosowanie swoich wewnętrznych procedur do nowych wymagań.
O postępach prac nad uchwaleniem ustawy oraz ewentualnych zmianach będziemy informować Państwa na bieżąco.
