Członkowie zarządu w spółkach w ramach sprawowania swojej funkcji mogą naruszyć przepisy Kodeksu karnego oraz innych ustaw szczególnych regulujących odpowiedzialność karną, nie zawsze mając tego pełną świadomość. Na co członek zarządu powinien uważać i co zrobić żeby nie narazić się na taką odpowiedzialność?
Najczęściej spotykane to naruszenia przeciwko prawom pracownika, w dziedzinie rachunkowości i podatków oraz przeciwko obrotowi gospodarczemu. Związane są one z funkcjonowaniem firmy i często wynikają z błędów popełnionych przez pracowników, którym zleca się określone zadania. Jednakże w większości tego typu przestępstw i wykroczeń odpowiedzialność przypisuje się zarządowi jako organowi, który prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz.
Przyglądając się przepisom karnym, na podstawie których mogą odpowiadać osoby sprawujące funkcje kierownicze w spółce warto wymienić następujące z nich.
Naruszenia przeciwko prawo pracownika
Źródłem odpowiedzialności zarządu spółki mogą być przepisy karne Kodeksu pracy (art. 281 – 283 k.p.) oraz Kodeksu karnego, określające przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218 – 221 k.k.). Naruszenia przeciwko prawom pracownika można podzielić na 3 kategorie: te związane z nieprzestrzeganiem praw pracowniczych, dotyczące prawidłowego rozliczania w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy („BHP”).
Zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności, a w niektórych przypadkach także pozbawienia wolności do lat 2 jest złośliwe naruszanie praw pracownika ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego (art. 218 k.k.), czy niezgłoszenie danych do ubezpieczeń społecznych lub zgłoszenie danych nieprawdziwych pracownika (art. 219 k.k.). Sankcją grzywny od 1.000,00 zł do nawet 30.000,00 zł przewiduje Kodeks pracy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika tj. naruszanie przepisów dotyczących czasu pracy pracowników, niewypłacanie wynagrodzeń czy nieudzielanie urlopów. Takie same kary pieniężne mogą zostać orzeczone za niestosowanie w spółce zasad BHP (art. 283 k.p.). Za narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w związku z niedopełnieniem obowiązku w zakresie BHP grozi kara pozbawienia wolności do lat 3 (art. 220 k.k.).
Zgodnie z art. 31 § 1 k.p., za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna osoba, jeżeli zostanie do tego wyznaczona. Za niedopełnienie obowiązków z zakresie BHP również odpowiadają osoby reprezentując spółkę, czyli wszyscy członkowie zarządu (chyba, że tylko jednemu lub kilku z nich przypisano w spółce zadania z zakresu BHP). Warto zatem zadbać o przestrzeganie w spółce praw pracownika, a także zatrudnienie specjalistów gwarantujących prawidłowe rozliczenia z ZUS oraz doradztwo w zakresie BHP.
Naruszenia w dziedzinie rachunkowości i podatków
Odpowiedzialność z tytułu naruszeń w dziedzinie rachunkowości i podatków przede wszystkim opiera się na przepisach kodeksu karnego dot. fałszowania faktur oraz przepisach kodeksu karnego skarbowego sankcjonujących nieprawidłowości w ustalaniu i odprowadzaniu podatków oraz prowadzeniu dokumentacji podatkowej. Do czynności zagrożonych karą w tym zakresie należą m.in. nieujawnienie przedmiotu lub podstawy opodatkowania, uchylanie się od opodatkowana, nieskładanie deklaracji (art. 54 k.k.s), podanie w deklaracji lub oświadczeniu nieprawdziwych danych podatkowych (art. 56 k.k.s.), nierzetelne, wadliwe prowadzenie ksiąg lub ewidencji (art. 61 k.k.s.), niewpłacenie pobranego podatku w terminie(art. 77 k.k.s.), czy niezłożenie w terminie informacji podatkowej (art. 80 k.k.s.).
Za nieprawidłowości dotyczące wystawiania faktur odpowiedzialność ponosi zarząd (jako reprezentant podatnika) chyba, że wyznaczy on osobę uprawnioną do ich wystawiania. Z kolei za przestępstwa i wykroczenia skarbowe popełnione w związku z funkcjonowaniem firmy odpowiada także osoba fizyczna, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, z mocy przepisu prawa, decyzji właściwego organu, na podstawie umowy lub faktycznego wykonywania (art. 9 § 3 k.k.s.). W takim wypadku należałoby uznać, że zarząd może ponieść odpowiedzialność tylko, jeżeli miał świadomość możliwości wadliwego rozliczenia i godził się na rozliczenie niezgodne z przepisami prawa podatkowego.
Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu
Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu są bardzo zróżnicowane. Za niektóre z nich można zostać ukaranym w zasadzie tylko będąc bezpośrednim sprawcą. Są to przykładowo naruszenia polegające na wyrządzeniu znacznej szkody majątkowej spółce poprzez nadużycie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego obowiązku (art. 296 k.k.) oraz tzw. „łapownictwo menagerskie”, czyli żądanie lub przyjmowanie korzyści w zamian za nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku (art. 296a k.k.). Istnieją również przestępstwa, w których spółka działa jako dłużnik lub wierzyciel tj. niezaspokajanie roszczeń wierzycieli, pozorne bankructwo i faworyzowanie wierzycieli (art. 300 – 302 k.k.). Przepisy Kodeksu karnego wyraźnie umożliwiają wtedy pociągnięcie do odpowiedzialności za nie reprezentantów spółki, zarówno konkretnych członków zarządu jak i wszystkich – za działania podejmowane kolegialne (art. 308 k.k.). Uszczuplanie majątku, pozorne bankructwo, czy spłacanie tylko niektórych wierzycieli odbywa się najczęściej decyzją zarządu, najpewniej nie może dojść do ich popełnienia bez ich wiedzy, chyba że kontrola nad sprawami majątkowymi spółki w całości została przekazana innej osobie sprawującej w Spółce funkcje kierownicze. Karą za przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu może być nawet orzeczenie pozbawienia wolności do lat 5.
Przedstawiony katalog naruszeń, których popełnienie może narażać członków zarządu spółek na odpowiedzialność karną nie jest wyczerpujący. Przepisy karne dotyczące funkcjonowania spółek zawierają także Kodeks spółek handlowych oraz Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Warto, aby osoby sprawujące funkcję w zarządach spółek miały tego świadomość. Jednocześnie warto wdrożyć w spółkach takie rozwiązania, aby zminimalizować ryzyko nieprawidłowości. Często spotykaną praktyką jest powoływanie członków zarządu do zajmowania się określoną kategorią spraw np. dyrektorów finansowych, czy handlowych, wtedy jednoznacznie podzielony jest zakres odpowiedzialności i w razie nieprawidłowości w działaniu jednego z nich pozostali takiej odpowiedzialności karnej nie poniosą.
Jeżeli jesteś członkiem zarządu zainteresowanym tematem swojej odpowiedzialności karnej w ramach pełnionej funkcji lub chciałbyś poznać i wdrożyć w spółce nasze rekomendacje w tym zakresie zapraszam do kontaktu z Kancelarią.
